Iedere leerling moet zich vanuit zijn capaciteiten kunnen ontwikkelen, leren en een diploma kunnen behalen. Dat geldt voor zowel de meer begaafde, vroegrijpe en snel lerende kinderen, als de minder vlot of goed lerende jongeren en de laatbloeiers. Maar de vroege selectie en sterke externe differentiatie in verschillende schoolsoorten in het Nederlandse onderwijs zetten gelijke onderwijskansen onder druk.

De combinatie van vroege selectie en externe differentiatie in het onderwijsstelsel is vooral het laatste decennium gaan knellen. Deze is zo ver doorgeschoten dat nog onvoldoende sprake is van goede toegankelijkheid en een bijdrage van het onderwijs aan gelijke kansen en sociale cohesie. Daarom adviseert de Onderwijsraad om later te selecteren, zodat leerlingen meer tijd en mogelijkheden hebben om hun capaciteiten te ontwikkelen. De raad adviseert ook om beter intern te differentiëren: bied vanaf de basisschool flexibeler onderwijs aan dat meer recht doet aan verschillen tussen leerlingen.

Binnen het huidige onderwijsstelsel is dit onvoldoende op te lossen. Daarom adviseert de Onderwijsraad een structuurwijziging voor het voortgezet onderwijs.

Door de coronacrisis liepen leerlingen in het basisonderwijs een leervertraging op. Recent onderzoek van het Nationaal Cohortonderzoek Onderwijs (NCO) laat zien dat de leergroei bij zowel taal als rekenen sinds COVID-19 (2019/20) lager is dan vóór de coronacrisis (de twee voorafgaande jaren). Vooral bij begrijpend lezen is sprake van flinke leervertraging (25% minder leergroei), gevolgd door rekenen (16% minder leergroei). Bij spelling liepen de achterstanden op tot 14% minder leergroei.

Corona is niet de enige oorzaak voor vertraging in leergroei bij leerlingen met een lage SES. Bij deze groep kinderen is vaak ook sprake van een structurele leerachterstand. De omstandigheden waarin kinderen opgroeien, zijn in sterke mate bepalend voor de taal-, reken- en cognitieve ontwikkeling van kinderen. Daardoor hebben leerlingen uit kansarme gezinnen een grotere kans op onderwijsachterstanden, en presteren zij minder goed dan wanneer ze zouden opgroeien in een kansrijke omgeving.

Hoe kunnen we deze leerachterstanden inlopen? Uit onderzoek weten we dat het inzetten van extra lessen een van de meest effectieve aanpakken is. Dit geldt voor alle leerlingen, maar met name voor leerlingen uit kansarme gezinnen. Met extra lessen bedoelen we alle additionele lestijd (leertijd) die een kind krijgt, zowel binnen als buiten reguliere lestijden. Door deze extra leertijd – mits goed ingezet – gaan prestaties van leerlingen sneller vooruit.